دبریدمان زخم چیست و به چه منظور انجام می شود؟

به برداشتن بافت نکروتیک، باکتری‏ ها، اگزودا، و مواد زائد متابولیک از روی زخم برای تسهیل یا تسریع روند ترمیم زخم، دبریدمان گفته می‏ شود.

در حالت عادی و نرمال دبریدمان طبیعی همزمان با تشکیل بافت مرده اتفاق می‏افتد. اما تجمع بافت نکروتیک معمولا در اثر خون رسانی ناکافی، التهاب طولانی، آسیب در اثر باکتری‏ ها، یا عدم درمان عامل به وجود آورنده زخم ایجاد می‏ شود. اگر مقاومت بدن بیمار در اثر تغذیه ناکافی، ادامه آسیب فشاری، یا بیماری های همراه مثل دیابت آسیب ببیند مداخلات درمانی مورد نیاز است.

بافت مرده عامل محرک التهاب و یک محیط کشت برای رشد باکتری‏ها است.

علاوه بر اینها دبریدمان سبب می شود ابعاد واقعی زخم مشخص شود.

چه زمانی باید از روش دبریدمان در زخم استفاده کرد؟

دبریدمان تنها زمانی ضروری است که زخم، به خودی خود بهبود نباید.
در بیشتر موارد، روند بهبودی توسط بدن خود شخص انجام می شود و بافت های آسیب دیده توسط سیستم بدن فرد، ترمیم می یابند.
اگر بافتی دچار آسیب شود و تبدیل به یک بافت مرده شود، آنزیم های طبیعی بدن آن ها را حل می کنند و یا پوست از بین می رود.

چرا دبرید کردن در برخی انواع زخم ها امری ضروری است؟

• به طور کلی اگر بافت مرده برداشته شود، زخم ها سریع تر بهبود می یابند. بافت مرده می تواند باکتری را به دام بیندازد، این باکتری ها ممکن است منجر به عفونت زخم شوند و همچنین می توانند باعث ایجاد بوی نامطبوع شوند.
• زخم هایی که دارای بافت مرده هستند، روند درمان طولانی تری دارند، همچنین مانع از ایجاد بافت جدید می شوند.
• بافت مرده مقادیری از چرک را پنهان میکند و چرک باعث ایجاد عفونت در بستر زخم می شود.
• عفونت در مواقعی می تواند باعث ایجاد بیماری هایی مرگبار برای شخص شود، حتی گاهی در برخی از اعضای بدن، موجب قطع عضو آن اندام می گردد (مانند پا)
• برداشتن بافت مرده به طور منظم، آن را تمیز نگه می دارد که این موضوع به رشد بافت جدید جهت ترمیم زخم کمک می کند و زخم شما سریع تر بهبود می یابد.

انواع روش های دبریدمان زخم و کاربرد های آن ها

انواع دبریدمان زخم:

1. دبریدمان جراحی (شارپ)
2. دبریدمان اتولایتیک
3. دبریدمان مکانیکی
4. دبریدمان آنزیماتیک
5. ماگوت تراپی

دبریدمان جراحی (شارپ):

دبریدمان جراحی به معنای برداشتن بافت مرده بوسیله تیغ، قیچی، فورسپس، کورت، لیزر، و هیدروسرژری است.

استفاده از دبریدمان شارپ و روش های جراحی در بسیاری از اوقات بهترین روش و در اغلب مواقع برای زخم های بزرگ و مزمن و درمان نشده لازم است. بسیاری از درمان‏گران آن را استاندارد طلایی دبریدمان می‏دانند.

در این روش شخصی که این کار را انجام می‏دهد باید قادر باشد بین بافت مرده و زنده تفاوت قائل شود تا در هنگام این کار به بافت زنده آسیب کمتری زده شود. و علاوه بر آن باید دانش آناتومی خوبی نیز داشته باشد تا بطور مثال تاندون را از اسلاف تشخیص دهد. در استفاده از تیغ جراحی بایستی دقت زیادی شود تا به بافت های سالم، لیگامان ها و عروق آسیب وارد نشود.

یکی از عوارض این نوع دبریدمان درد و خونریزی است. به همین خاطر ممکن است نیاز باشد که از بی‏ حس کننده ‏های موضعی استفاده شود.

دبریدمان اتولایتیک:

این نوع دبریدمان به وسیله پانسمان های نیمه بسته و یا بسته (پانسمان های مدرن) نظیر هیدروکلوئیدها، هیدروژل‏ ها و فیلم‏ های شفاف در انواع زخم ها با بافت خشک کم، قابل انجام شدن است.

هیدروژل ها از نمونه‌ی دبرید کنندگان اتولایتیک رایج هستند . در هیدروژل ها هیچ ماده دارویی وجود ندارد.  حدود 90% حجم ژل آب مقطر است که در ترکیب با ذرات جاذب رطوبت سلولزی (CMC) و آلژینات کلسیم، یک هیدروژل با غلظت متعادل به وجود آورده است که تناسب مناسبی از خصوصیت رطوبت دهی (hydration) و رطوبت گیری (absorption) دارد.
هیدروژل در تماس با بافت نکروز سیاه رنگ یا زرد رنگ بر حسب میزان اگزودا و رطوبت زخم، به آن رطوبت می‌دهد یا بالعکس، رطوبت اضافه را جذب می‌کند. در چنین شرایطی هیدروژل بافت نکروز را تجزیه و حل می‌کند، بدون آن که به سلول های سالم آسیبی برساند. به این ترتیب در هر نوبی استفاده از هیدروژل، بافت نکروز کمتر می‌شود.

این نوع دبریدمان با استفاده از آنزیم‏ های بدن برای نرم کردن و از بین بردن خشکی و بافت نکروز کوچک و نازک می باشد. این روش با اینکه از دبریدمان جراحی طولانی تر است اما در اغلب بیماران بدون درد و خونریزی است، اگر چه برخی از بیماران که زخم‏ هایی با عفونت موضعی دارند امکان دارد با این نوع دبریدمان هم احساس درد کنند. این نوع دبریدمان از این جهت اهمیت دارد که ایمن‏ ترین نوع دبریدمان می‏ باشد و همچنین راحت، فراگیر و بدون نیاز به مهارت خاصی است. در این روش با ایجاد یک محیط مناسب و با استفاده از آنزیم های موجود در مایعات زخم و فاگوسیت ها، دبریدمان صورت می‏گیرد.

دبریدمان مکانیکی:

روش ‏های مختلفی برای این نوع دبریدمان وجود دارد که شایعترین روش در ایران روش پانسمان مرطوب به خشک است. این نوع دبریدمان اشکالات فراوانی دارد.

روش پانسمان مرطوب به خشک: در این روش گاز مرطوب روی زخم قرار می گیرد. بعد از خشک شدن و چسبیدن به زخم ، با فشار برداشته می شود و بافت مرده را از بین می برد.

این روش به دلایل متعددی از جمله:

–دردناک بودن

–تعویض متعدد پانسمان، مقرون به صرفه نبودن

–احتمال خونریزی و خیس‏ خوردگی پوست اطراف زخم

–باقی ماندن رشته های گاز در زخم

–احتمال بالاتر عفونت

توصیه نمی شود 

دبریدمان آنزیماتیک:

یکی دیگر از روش های دبریدمان روش آنزیمایتیک است که با استفاده از آنزیم های پروتئولیتیک نظیر پاپائین، اوره و کلاژناز و تریپسین بافت نکروزه را برمی‌دارد. در حال حاضر تنها عنصر دبریدمان آنزیمایتیک موجود کلاژناز است که از باکتری کلستریدیوم تهیه شده است.

کلاژناز، کلاژن های طبیعی بافت نکروزه را حذف می کند و یک روش ایمن برای زخم های عفونی است.
کلاژناز با ترکیبات نمک و محصولات نقره دار سازگار نیست. برای دبرید زخم های عروق محیطی اثر بخش هستند و همچنین سرعت کلاژناز از دبرید اتولایتیک سریع تر است.

ماگوت تراپی:

ماگوت تراپی (گاهی لارو درمانی نامیده می شود) در واقع استفاده از لارو مگس زنده روی زخم ها به منظور کمک به دبریدمان زخم است.

مکانیسم تاثیر لارو ها بر روی زخم به این شکل است که توسط قلاب های دهانی قسمت های نکروزه‌ی زخم را خراش داده و با ترشخ آنزیم پروتئولیتیک بافت های مرده را حالت نیمه مایع یا سوپی شکل در آورده و سپس آن را می‌مکند. ضمنا بزاق لارو ها حاوی آنتی بیوتیک allantoin است.

لارو ها ترشحات آمونیاکی دارنو و PH زخم را به حدود 8 الی 8/5 می‌رسانند که در این PH کلونیزه شدن باکتری ها دچار مشکل می‌شود. همچنین لارو ها ترشحاتی دارند که سبب تسریع در روند بهبود زخم و به وجود آوردن فیبروبلاست ها می‌شوند.
ترشح مداوم و زیاد بزاق لارو ها سبب شستشوی زخم می‌شود.
لارو ها جنب و جوش زیادی در بستر زخم دارند که به علت ماساژ خفیفی که در زخم ایجاد می‌کنند سبب تسهیل خونرسانی می‌شوند. در قسمت سر لارو ها نیز موهای نوک تیز و فراوانی وجود دارد که برخورد فیزیکی آن ها با میکروب ها سبب نابودی قسمت قابل توجهی از آن ها می‌شود.
لارو ها موادی شبیه به اینترلوکین 6 و 10 ترشح می‌کنند که سبب به وجود آوردن فیبروبلاست ها و تسریع در بهبودی زخم می‌شوند.
لارو درمانی علاوه بر اینکه برای دیابتی ها مفید است، برای معالجه زخم بستر، مقابله با آبسه، زخم های پوستی، زخم های سرطانی، عفونت استخوان و زخم های حاصل از سوختگی استفاده می‌شود.

روش درمان:

به ازای هر سانتی متر زخم تعداد 5 الی 10 لارو ( تخم مگس استریل شده) بر روی زخم بیمار قرار داده می‌شود که پس از مکیدن عفونت زخم و بهبود زخم این لارو ها زخم را ترک می‌کنند.
برای زخم های بزرگ 50 الی 600 عدد لارو گذاشته می‌شود. در زخم های کوچک حداکثر تا یک هفته و در زخم های بزرگ تا حداکثر 6 هفته درمان کامل می‌شود، معمولا یک پانسمان بر روی این لارو ها قرار می‌گیرد تا مانع حرکت لارو ها پس از اتمام بافت مرده شود.

بخش هایی از این مقاله برگرفته از کتاب مدیریت زخم و استومی خانم صدیقه آقایی می‌باشد.